| Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsünün (ETAE) kuruldugu 1963 yilinda baslattigi bugday arastirmalari, 1969 yilindan itibaren hizlandirilmis çagdas yöntemlerle devam etmektedir. Baslangiç yillarinda Ege sahil bölgesinde dekara 200 kilogramin altinda olan bugday verimini, ortalama 450-500 kilograma çikaran bu çalismalarin sonucunda 12 ekmeklik ve 7 makarnalik bugday çesidi gelistirilip, tescil ettirilmistir. Ekmeklik bugday çesitleri; Cumhuriyet75, Ata81, Izmir85, Marmara86, Kakliç88, Kasifbey95, Basribey95, Gönen98, Ziyabey98, META 2002, Menemen ve Alibey'dir. Makarnalik bugday çesitleri ise Gediz75, Ege88, Salihli92, Sölen 2002, Tüten 2002, Turabi ve GAP'dir. Enstitünün gelistirdigi çesit ve önerdigi yöntemlerle üretici tarlalarinda son yillarda dekardan 1000 kilograma varan ve hatta geçen verimler alinmaktadir. ETAE bugday arastirmalarinda; verim ve kalitenin yaninda genis uyum yetenegine de önem verilmektedir. Bu çalismalarin sonucunda gelistirilen çesitler, Çanakkale'den Sanliurfa'ya kadar uzanan ve Güney Marmara, Sahil Ege, Dogu Akdeniz, Hatay, Mardin ve Sanliurfa ovalarini kapsayan çok genis bir alanda ekilmektedir. Karadeniz ovalarindaki ekilislerle birlikte Enstitünün bugday çesitleri bir milyon hektardan fazla ekilis alanina sahiptir. Enstitünün görev alaninin 3 katina ulasan bu ekilisler çok basarili bir bugday arastirma programinin yani sira Ege Tarimsal Arastirma Enstitüsünün Türkiye'nin en basarili bugday tohumluk üretimi programina da sahip olmasindan kaynaklanmaktadir. |
Islah Çalismalari: Uygulanan islah yöntemi modifiye bulk metodudur. Materyalin ve diger bazi faktörlerin durumuna göre daha degisik islah metotlari da uygulanabilmektedir. Yerli ve yabanci gözlem bahçelerinden amaca uygun hatlar/çesitler seçilmekte, ayni zamanda uygun ebeveynlerin güdümlü melezlenmeleri yoluyla yaratilan varyasyonlardan yapilan seleksiyonla hedeflenen hatlar gelistirilmektedir. Seleksiyonlar, yapay pas epidemisi kosullarinda yapilmakta olup tek lokasyonda, tek yillik olarak baslatilan ön verim denemelerinden seçilen hatlar, önce verim denemelerine; oradan seçilen hatlarda çoklu lokasyonda, çok yillik bölge verim denemelerine aktarilarak çesit tesciline gidilmektedir. Seçilen ümitvar hatlarin ülkemizin diger bölgelerindeki performanslari da izlenmektedir. Çalismalarda; yüksek verim potansiyelli, uyum yetenekli, önemli bugday hastaliklarina dayanikli, ilkbahar geç donlarindan kaçabilen ya da tolerans gösteren, Kasim ayi ikinci yarisi ile ocak ayi ortalarina kadar genis bir dönemde ekilebilen, yazlik ve alternatif gelisme karakterinde, kisa ve orta boylu, yatmaya dayanikli, erkenci, kaliteli ekmeklik ve makarnalik bugday çesitlerini gelistirmek ve bu çesitlerin dereceli tohumluk üretimlerini yapmak amaçlanmaktadir.
Bugday islah çalismalari, ekmeklik ve makarnalik bugday islahi olmak üzere 2 ana projede yürütülmektedir. Bu projeler kalite, hastalik, yetistirme teknigi ve genetik kaynaklari arastirmalariyla desteklenmektedir.
Agronomi Çalışmaları: Ülkesel Bugday Arastirma Projesinin uygulandigi yillarda farkli bugday çesitlerinin uygun ekim zamanlarinin saptanmasi, ekim sikligi, gübre çesit ve dozlari gibi bir çok agronomik çalismalar yapilmistir. Köy Hizmetleri Arastirma Enstitüsünce benzeri agronomik çalismalar agirlikli olarak yürütüldügünden son yillarda ETAE'de bu çalismalar ve temel arastirmalar tez çalismalari olarak yürütülmektedir.
Patoloji Çalışmaları: Islah materyalinin tamami tarla kosullarinda yapay epidemi altinda sari, kara ve kahverengi pas yönünden degerlendirilmekte ve bu hastaliklara dayaniklilik gösteren hatlar/çesitler, islah programlarina dayanikli ebeveyn olarak aktarilmaktadir. Dogal epidemi sartlari altinda, külleme ve diger hastaliklar yönünden hatlar/çesitler degerlendirilmektedir. Ayrica yapay inokulasyon yapilarak, sürme ve rastik hastaliklari açisindan da bazi materyal incelenmektedir. Bunlarin yani sira konukçu-patojen iliskileri, bölgedeki pas virülens çalismalari ve dayanikliligin özelligini açiklamaya yönelik diger çalismalar da yapilmaktadir.
Bitki Genetik Kaynaklari Çalışmaları: Toplama, üretim/yenileme, degerlendirme ve karakterizasyon seklinde yürütülmektedir. Bu projenin amaci; ülkemizin islah edilmemis, kültürü yapilan tahil çesitleri ve bunlarin yabani akrabalarinin sörveyi, toplanmasi, üretilmesi, yenilenmesi, degerlendirilmesi, bunlara ait bilgilerin islenmesi, uzun süreli saklanmasi ve istenildiginde arastirmacilara sunulmasidir. Proje, tahillarda genetik çesitliligi korumayi da amaçlamaktadir.
Bazi kaplica bugdaylari ile köy populasyonlarinin bugday islahinda kullanilma olanaklarinin arastirildigi iki çalisma tamamlanarak, bilhassa kahverengi pasa dayaniklilik ve kalite açisindan kullanilabilecek hatlar belirlenmistir. Hedef kendi öz varliklarimizdaki mevcut yüksek adaptasyon kabiliyetinin ve kalite özelliklerinin kültür hatlarina/çesitlerine aktarilmasidir.
Tohumluk Üretim Çalışmaları: Her yil 500 tonun üstünde elit ve orijinal bugday tohumlugu üretip dagitan ETAE, bölge çiftçilerinin tohumluk ihtiyacini karsilamada büyük paya sahiptir. Tohumluk üretiminde hem ülkesel hem de uluslar arasi standartlara uyulmakta ve çesit safiyetini korumak için gelismis tüm teknikler uygulanmaktadir. Tescilli bugday çesitlerinin tek basaktan gelen elit tohumlarindan orijinal sinif üretimler yapilarak, öncelikle tohumluk üretimi yapan resmi ve özel kurumlarin tohumluk ihtiyaçlari saglanmakta, kalan tohumluklar çiftçimizin kullanimina sunulmaktadir. Orijinal siniftaki bu baslangiç tohumlar, üreticiye en az 4-5 yil kendi tohumunu hazirlama ve kullanma imkani saglamaktadir. Degismeyen hedefimiz; tohumlukta kalitedir.
Uluslar Arası İsbirliği: 1960'li yillarda Ülkesel Bugday Arastirma Projesi ile baslayan uluslar arasi iliskiler halen devam etmekte ve dünyadaki gelismeler takip edilmektedir. Uluslar arasi enstitülerin gelistirdigi öne çikmis hatlar/çesitler ETAE'de denenmektedir. CIMMYT-ICARDA ve Türkiye'nin yer aldigi kislik bugday gelistirme programi (IWWIP) dahilinde, özellikle kislik x yazlik melezleme çalismalari yürütülmektedir. Her yil 200-500 kombinasyonun melezleri ve program dahilinde gönderilen materyalin tarla kosullarinda hastalik gözlemleri de yapilmaktadir.
Ülkesel Proje Koordinasyon Çalışmaları:ETAE 2002 yilindan itibaren ülkemizin Yazlik Dilim Bugday Arastirmalarinin koordinasyonunu da üstlenmistir. Bu faaliyetler çerçevesinde; ülkemiz sahil kusaginda yapilmakta olan bugday arastirmalarinda, Ülkesel Bugday Arastirma Projesi döneminde var olan koordinasyon ve isbirligini yeniden olusturmak, yapilmakta olan bazi benzer faaliyetleri (melezleme vs.) tek bir merkezde toplayarak tekrardan kaçinmak ve kaynak israfini önlemek, yeterli alt yapi ve isgücü olmayan kuruluslara destek saglamak amaçlanmaktadir. Sahil Kusaginda birbirinden kopuk bir sekilde yürüyen bugday islah çalismalari, isbirligi ve yardimlasmanin güçlenmesiyle, ülkesel ve bölgesel bir bütünlük içerisinde ele alinmaktadir. Bu baglamda melezleme ve materyal dagitimi gibi faaliyetlerin önemli bir kismi ETAE'de yapilmaktadir. Koordinasyon ve isbirligi içerisinde yapilan çalismalar materyal hakkinda bilgi birikimi ve tecrübelerin paylasimini beraberinde getirmekte, bunun sonucu olarak da bugday üreticisi ve tüketicisinin kabul edecegi yeni çesitler ortaya çikmaktadir. Bu isbirligi ayni zamanda projede görev alan yeni arastiricilarin tecrübe kazanmasini da saglamaktadir. Ülkemizin bugday verim potansiyelinin yüksek oldugu Sahil Kusaginda bu potansiyeli daha genis alanlarda gösterebilecek, önemli hastalik etmenlerine dayanikli, teknolojik kalitesi yüksek çesitlerin varligi, kaliteli standart bugday ihtiyaci içinde olan sektörün de yurt içi kaynaklara yönelmesini tesvik edecektir. Önemli miktarda kaliteli standart tip bugday üretiminin ekonomiye katkisi, ithalatin azalmasi yaninda ihraç olanaklarinin da artmasiyla olacaktir.
|
