FINDIK ZARARLILARI
FINDIK KURDU (Curculio nucum L.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Fındık kurdu ergini kül renginde, bazen sarımsı veya açık kahverenginde olup; başı öne doğru uzayarak hortum şeklini almıştır (Şekil1). Beyaz renkli, tombul, kıvrık ve bacaksız olan larvalar olgunlaştığında 10-12mm boyuna erişebilmektedir.
Fındık kurdu, tüm fındık yetiştirilen bölgelerimizde, özellikle orta ve yüksek kesimlerde, tombul ve ince kabuklu fındık çeşitlerinde zararlı olmaktadır. Esas konukçusu fındık olup, elma, armut, muşmula, kiraz,döngel, karayemiş ve böğürtlen üzerinde de beslenebilmektedir.
İlk erginler iklime bağlı olarak mart ayında görülür. Ergin çıkışı mayıs başlarında oldukça artar, çıkan erginler 16°C'den düşük sıcaklıklarda fazla aktif değildir. Mayıs ayında ergin çıkışı tamamlanmış olur. Sıcaklık 20°C'ye erişinceye kadar uçamadıklarından aynı ocak üzerinde beslenmek zorunda kalırlar. Uzun süre beslenip mayıs sonu haziran başında yumurtlamaya başlar. Bir dişi ortalama 42 yumurta bırakır. Yumurtalarını meyve kabuğunun altında hazırladığı bir yuvaya bırakır. Yumurta bırakılan meyvelerin kabuğu üzerinde 4-5 mm uzunlukta kahverenkli bir çizgi görülür. Yumurtalar ortalama 8 günde açılır.
Şekil 1: Fındık kurdu ergini
Larva iç fındık üzerinde bir ay kadar beslenip gelişir. Beslenme artıkları kabuk içini doldurur. Gelişen larva, kabuk üzerinde 1.5-2.0 mm çapında bir çıkış deliği açıp toprağa iner. Larvalar, toprakta hazırladıkları bir yuva içinde pupa olurlar. Burada 1-3 yıl kaldıktan sonra erginler çıkar. Toprağa geçen larvaların %18'i bir yıl sonra, %75'i ikinci yılda ve %7'si de üçüncü yılda ergin olup topraktan çıkarlar. Şiddetli kış, ergin çıkış oranını artırır. Ergin ömrü üç ay kadardır. Fındık kurdu hem ergin hem de larva döneminde zararlı olmakta ve bir çift böcek yaklaşık 200 adet meyveye zarar vermektedir.
Erginler erken dönemde çiçekler üzerinde beslenmekte, daha sonra yeni gelişmekte olan fındık meyvelerinin kabuğunu delip içindeki yumuşak kısımlarla beslenmektedir. Normal iriliğe ulaşıncaya kadar zarar gören meyvelerde kabuk içindeki etli kısım bozularak sarı bir renk alır. Sonradan bu renk kabuk üzerinde de belirir, ayrıca kabukta çöküntüler olur. Bu zarar şekline halk arasında sarıkaramuk denir(Şekil2). Meyve normal iriliğe ulaştıktan sonra zarar görürse meyve içi kararır ve bu zarar şekline de karakaramuk denir(Şekil3). Kabukta oluşan çatlaklardan dışarıya sızan siyah bir sıvı zuruf ve kabuğu kirletir. Erginler meyve içine yumurta koyarak da zararlı olurlar. Yumurtadan çıkan larvalar ise meyve içinde beslenip gelişmelerini tamamladıktan sonra meyve kabuğunda bir delik açar ve toprağa geçer. Böylece delikli meyve zararı oluşur. Kışı toprakta geçirir.
Şekil 2: Sarıkaramuk zararı
Şekil 3: Karakaramuk zararı
Mücadelesi
Bahçe toprağının köklere zarar vermeyecek şekilde çapalanması böcek yoğunluğunun azalması açısından önemlidir. Ancak fındık kurdu belirli bir yoğunluğun üzerinde ise en etkili mücadele bilinçli bir şekilde yapılacak kimyasal mücadeledir. Bahçedeki hakim çeşitlerin yarıdan fazlası mercimek büyüklüğüne ulaştığında, bahçenin büyüklüğüne göre seçilen 10-30 ocak, sabah erken saatlerde veya akşamüstü altına bir bez serilerek silkelenir. 10 ocakta ikiden fazla ergin böcek saptanırsa mücadeleye karar verilir ve ruhsatlı ilaçlardan biri ile ilaçlama yapılır. Zamanı iyi belirlendiğinde tek bir ilaçlama yeterlidir.
FINDIK KOZALAK AKARLARI
(Phytoptus avellanea Nal. ve Cecidophyopsis vermiformis Nal.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Fındık kozalak akarları fındıkta verimi etkileyen en önemli zararlılardandır. Gözle görülemeyecek kadar küçük, iğ şeklinde ve beyaz renklidirler. Fındık meyve ve yaprak tomurcuklarında oluşturdukları mantar, kozalak veya gül adı verilen oluşumlarla dikkat çekerler.
Kışı bu kozalaklar içinde geçirip ilkbaharda yeni açılan yaprak koltuklarındaki ikinci yıl sürecek tomurcuklara girerek beslenme ve üremelerine devam ederler. Temmuz ayından itibaren tomurcuklarda şişmeler başlar, Ağustos ayında ise nohut büyüklüğüne ulaşır.
Zararlının bir formu kışı kozalaklar, dişi çiçekler, püsler ve sürgün tomurcuklarında geçirmekte ve yazın sürgün ucu, meyve dip kısımları, püsler içerisinde ve civarında devamlı yer değiştirmekte ve kozalak içinde olmadan da hayat çemberini tamamlamaktadır (Şekil4). Dişi çiçek, püs, yaprak ve meyve zararına neden olmaktadır. Özellikle erkek ve dişi çiçek dökümleri ile zarar daha da fazla olmaktadır. Yaprak ve sürgün tomurcuklarının da zararlanarak dökülmesi sonucu bitkinin yıldan yıla zayıflaması ve verimden düşmesi sözkonusu olmaktadır.
Şekil 4: Kozalak akarının daldaki zarar şekli
Fındık kozalak akarları hassas çeşitlerde % 70' e varan zararlara neden olmaktadır. En hassas çeşitler Tombul, Mincane ve Uzunmusadır.
Mücadelesi
Kozalakların kışın yapraksız bir dönemde toplanması şeklinde yapılan mekanik mücadele kozalak akarlarına karşı oldukça etkili bir yöntemdir. Kozalakların içi diğer faydalı akar ve böcekler için de bir barınak yeri olduğundan toplanan kozalakların bahçe içinde bir yerde bırakılmalı, kesinlikle yakılmamalı veya gömülmemelidir. Fındık kozalak akarları çok yavaş hareket ettikleri ve olumsuz çevre koşullarından çok çabuk etkilendikleri için toplanan kozalakları terk edemezler ve kuruyan kozalaklar içinde besin bulamadıkları için ölürler.
Zararlı yoğunluğu ortalama bir dala 5 adet kozalak düşecek şekilde yüksek ise kimyasal mücadeleye karar verilir. En uygun ilaçlama zamanı Nisan sonu Mayıs başındaki bir haftalık süredir. Bu dönemde uç sürgünler 4-4,5 yapraklı, yeni tomurcuklar topluiğne başının yarısı büyüklükte ve yeni gelişen meyveler mercimek büyüklüğündedir.
FINDIK KOKARCASI (Palomena prasina L.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Fındık kokarcası erginleri 11-14mm boyunda, yeşilimsi kahverenkli, anten ucu ile bacak uçları kırmızı renktedir (Şekil5).
Kışı dökülmüş yapraklar altında ya da benzeri korunmuş yerlerde geçiren erginler Mart sonu veya Nisan başında çıkmaya başlar, çiftleştikten sonra yumurtalarını 14-28'lik gruplar halinde yaprak alt yüzeyine bırakırlar. Yumurtadan çıkan nimfler toplu halde beslenirler. Önceleri otlar üzerinde beslenirler, daha sonra fındıklar üzerine geçerek zararlı olurlar. Temmuz ayında görülmeye başlayan yeni erginler hasada kadar meyveler hasattan sonra da yapraklar üzerinde beslenir.
Şekil 5: Fındık kokarcası ergini
Ergin ve nimfler fındık meyvelerinde emgi yapmak suretiyle zararlı olurlar. Fındık kurdu gibi sarıkaramuk ve karakaramuk oluşumuna neden olurlar. Bunlardan başka meyvelerin yeni iç doldurduğu dönemde emilmesi ile bulaşık ve yer yer çöküntülü olan şekilsiz içler oluşur. Ergin ve nimfler olgunlaşmakta olan meyveler üzerinde beslenerek dış satım yönünden önemli olan lekeli iç tipi zararı oluştururlar.
Mücadelesi
Kışlamış erginlerin çıkışı Nisan ortalarından itibaren en yüksek noktaya ulaşır. Bu dönemde yapılan sayımlarda 10 ocakta 1 adet kışlamış ergine rastlanırsa ilaçlı mücadeleye karar verilir. İlaçlama zamanı fındık kurdu ilaçlama zamanına denk geldiğinden her iki zararlıya karşı etkili olabilecek bir ilaçla ilaçlama yapılmalıdır. Ayrıca Haziran ayı başından itibaren nimflerin yoğunluk durumuna göre sadece bu zararlıyı hedef alan ikinci bir ilaçlama yapılabilir.
DALKIRAN (Xyleborus dispar Fabricius )
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Dalkıran erginlerinin dişileri 3-3,5 mm uzunlukta ve kahverenkli, erkekleri 2 mm uzunlukta, açık kestane renklidir. Erkeklerin ikinci çift kanatları olmadığı için uçamazlar(Şekil6). Larva ve pupalar 4-5 mm ve beyazdır(Şekil7).
Şekil 6: Dalkıran ergini
Şekil 7: Dalkıran larvası
Kışı konukçu içindeki galerilerde geçiren erginler, Mart ayından itibaren çıkmakta ve yakınında bulunan fındık dallarında yeni galeriler açmaktadır. İlkbahar döneminde Mart, Nisan ve Mayıs aylarındaki çıkışlar sürekli olmamakta, sıcaklığa bağlı olarak ani çıkışlar şeklinde olmaktadır. Yaz dönemindeki çıkışlar ise Temmuz başından Ağustos ortasına kadar devam etmektedir. Genellikle bir sürgün dibinden 2 mm çapında yuvarlak bir delik açarak gövdeye giren Dalkıran kabuğun altında ağacın yıllık halkaları paralelinde çevre galeri ve bunun her iki tarafında dik galeriler açar. Galeriler bitki tarafından kapatılamadığından giriş deliğinden bitki özsuyu akıntısı olur. Bitkide iletim demetlerinin zarar görmesi ve özsu akıntısı nedeniyle bitki zayıf düşmekte ve zamanla kurumaktadır(Şekil8).
Şekil 8:Dalkıran zarar şekli
Galerileri açan dişi baş kapsülünün içinde taşıdığı Ambrosia mantarının sporlarını galeriye bulaştırır ve bütün galeri içi, kirli beyaz renkteki bu mantarla kaplanır. Galeri açma başlangıcından 10-15 gün sonra dik galerilerde yumurtlama başlar.
Yumurtalar bırakıldıktan 8-10 gün sonra açılır. Çıkan larvalar galerilerde gelişmekte olan Ambrosiamantarı ile beslenir. Ağaçların odun kısmında beslenmezler. Larvalar 3-4 hafta beslendikten sonra pupa olur. Pupa süresi 8-10 gün olup, kışı ergin dönemde konukçu galerisinde geçirir. Nisan ve mayıs aylarında çeşitli nedenlerle kurumaya başlayan dallar, zararlıyı cezbettiğinden böyle dallarda galeriler daha fazla görülür. Bir dişi ortalama 50 kadar yumurta bırakır. Bunların ancak yarısı ergin hale gelebilir. Yılda 1 döl verir.
Karadeniz Bölgesi'nde sahile yakın tüm fındık bahçelerinde, orta ve yüksek kuşaktaki bazı bahçelerde yaygın ve önemli zararlara neden olduğu saptanmıştır.
MÜCADELESİ
Kültürel Önlemler
Fındık bahçelerinde kültürel işlemler tekniğine uygun yapılarak ağaçlar sağlıklı bulundurulmalıdır. Bulaşık dallar kesilip en geç mart ayına kadar fındık bahçelerinden çıkarılarak yok edilmelidir. Taban suyu yüksek yerlerde fındık bahçesi tesis edilmemelidir. Kültürel işlemler bütün komşu bahçelerle birlikte yapılmalıdır.
Biyoteknik Mücadele
Kitlesel tuzaklama yöntemiyle bu zararlıya karşı başarılı bir mücadele uygulamak mümkündür. Bu amaçla, çekici tuzaklar kullanılıp bu tuzaklar etiket bilgilerine göre asılmalıdır. Biyoteknik mücadelede tuzaklar periyodik olarak kontrol edilmeli ve çekicinin (etil alkol) bitmesi durumunda çekici yenilenmelidir. Bu dönem son derece önemlidir. Çünkü uygun zamanda değiştirilmeyen çekici nedeniyle tuzaklara doğru yönelen böcekler hedefsiz kalmakta ve tuzaklara yakın dallara bulaşabilmektedir. Bu nedenle tuzakların ve çekicilerinin kontrolleri periyodik olarak yapılmalıdır. Ayrıca tuzaklar bahçeyi temsil edecek şekilde asılmalı, bahçelerin sınır boylarına asılmamalıdır.
Şekil 9: Kırmızı yapışkan tuzak
Kimyasal Mücadelesi
Mücadeleden bir yıl önce, 1-10da büyüklüğündeki bahçelerden 10 ocak, 11-30 da büyüklüğündeki bahçelerden 20 ocak, 30 da'dan büyük bahçelerden 30 ocak işaretlenir. İşaretli ocakların her birinden temsil edici nitelikte üçer dal seçilir. Mart-haziran ayları arasında bu dallar üzerindeki bütün galeriler sayılarak kaydedilir. Ağustos ortalarından sonra aynı dallar üzerindeki galeriler tekrar sayılır. İki sayım arasındaki artış, yeni galeri sayısını gösterir. Bundan yararlanarak 10 ocakta seçilen 30 dala isabet eden 9 yeni galeri sayısı bulunursa ilaçlamaya karar verilir. Dalkıran mücadelesi, ergin dişilerin galeri açmalarını önlemek amacıyla yapılır. Bunun içinde ergin çıkış döneminde dişiler dallara girmeden önce ilaçlama yapılmalıdır. Zararlıya karşı kimyasal mücadele aşağıda belirtildiği şekilde yapılmalıdır. Ergin çıkışlarının başladığı mart ayından itibaren hava sıcaklığı 18-20ºC'ye ulaştığında bahçelerde yeni galeriler aranmalıdır. Taze odun talaşlarının görüldüğü yeni galeriler tespit edilince bir ilaçlama yapılmalıdır. Ancak hava sıcaklığına bağlı olarak zaman zaman kademeli çıkış yapan erginlere karşı bu dönemde yapılan kimyasal mücadeleden etkili bir sonuç alınmayabilir. Zararlının yoğun ve sürekli çıkışının olduğu esas mücadele zamanını belirlemek için Bakanlık tarafından ruhsatlandırılan tuzaklar izleme (monitör) amaçlı kullanılır. Tuzak bahçeyi temsil edecek şekilde yerden 1-1.5m yüksekliğe, haziran ayı başında asılır. Haftada bir tuzaklar kontrol edilerek yakalanan erginler sayılır, tuzakta yakalanan ergin sayısında ani bir yükseliş görüldüğünde bir ilaçlama yapılır, bu dönem yaklaşık olarak haziran sonu temmuz başına denk gelir. İlacın etki süresine bağlı olarak ikinci ilaçlamanın yapılması gerekir.
FINDIK TEKE BÖCEĞİ (Obera linearis L.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Uçkurutan olarak da bilinen fındık teke böceği erginleri 3-4mm eninde, 11-15mm boyunda siyah renkli bir böcektir(Şekil10). Larvaları mum sarısı rengindedir ve 20-25mm uzunluktadır(Şekil11).
Şekil 10: Uçkurutan ergini
Şekil 11: Uçkurutan larvası
Karadeniz Bölgesinde erginler Mayıs-Haziran aylarında çıkmakta, çiftleşen dişiler yumurtalarını yıllık sürgünlerin 10-15 cm. aşağısında hazırladıkları yuvalara bırakırlar. Yumurtadan çıkan larvalar önce yarım daire şeklinde sürgün eksenine dik bir galeri açar. İlk yıl yukarıdan aşağıya 40-60 cm uzunluğunda bir galeri oluşturur. Bu galeri içinde kışlayan larva ertesi ilkbaharda bu defa yukarıya doğru kısa bir galeri daha açar. Sonbahar sonlarında bir yuva hazırlayarak ikinci kışı geçirir. Ertesi yıl nisan ayında burada pupa olur. Erginler kabukta yuvarlak bir delik açarak çıkar. Böylece gelişmesini 2 yılda tamamlamış olur. Bir iki yıllık genç sürgünlerin özünde beslenen larvalar uzunluğuna galeriler açarak sürgünlerin kurumasına neden olur.
Mücadelesi
Genç sürgünlerde kurumların iyice belirdiği Temmuz ortalarından yaprak dökümüne kadar olan süre içinde, kurumakta olan tüm uç sürgünler kesilerek yakılmalıdır. Yoğunluğun fazla olduğu durumlarda, bir ocakta ortalama 5 ten fazla zararlı sürgün varsa ilaçlama yapılmalıdır. İlaçlamada çıkan erginlerin yumurta bırakmasını önlemek amaçlandığından ergin çıkışları izlenerek çıkış saptandıktan sonraki bu genellikle Mayıs ortalarına denk gelir- ilaçlamaya geçilmelidir.
FINDIK KOŞNİLLERİ (Parthenolecanium corni Bch. ve P. rufulum Ckll.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Fındık Koşnilleri tipik böcek görüntüsünden çok farklı bir yapıdadırlar. Dişilerde vücut yarım küre biçiminde, kabuk rengi başlangıçta koyu kahve, sonraları açık kahverenklidir(Şekil12). Larvalar ise önce açık sarı, sonraları kahverenklidir.
Larva halinde dal ve sürgünlerde kışladıktan sonra Nisan ayı başlarında ergin birey olurlar. Ergin giderek kabarıp büyüyerek vücut altında topladığı yumurtalarını koymaya başlar. Yumurtalar ise Mayıs ayı sonlarında açılmaya başlar ve çıkan larvalar sürgün ve yapraklara dağılır. Gerektiğinde yer değiştirebilen bu larvalar ağustosta gömlek değiştirip ikinci döneme geçerler. Zararlının en uzun süren biyolojik dönemi bu dönem olup, yaklaşık 7 aydır. Yaprak dökümünden önce yapraklar üzerindeki bireyler de sürgünlere geçerek kışlarlar. Martta dişi bireyler kabarmaya ve büyümeye başlarlar. Erkekler ise prepupa ve pupa dönemini geçirirler. Nisan başlarında da ilk erginler görülür. Yumurta bırakma nisan sonlarında başlar. Bir dişi yaklaşık 1400 yumurta bırakır. Yumurtaların açılma süresi ortalama 18 gündür. Bu zararlılar Karadeniz Bölgesi'nde yılda bir döl verir.
Şekil 12: Fındık koşnili ergini
Fındık Koşnillerinin larva ve erginleri yaprak ve sürgünlerde bitkinin özsuyunu emerek beslenmekte, bu sırada çıkardığı tatlı madde ile fumajine neden olmaktadır. Sonuçta bitkinin zayıflamasına, verimin düşmesine, yoğun olduğu durumlarda ise dallarda kurumalara neden olmaktadırlar.
Mücadelesi
Bulaşmanın az ve sınırlı olduğu yerlerde bulaşık sürgünler kesilip bahçeden uzaklaştırılmalıdır. Oldukça rutubetli olan Karadeniz Bölgesinde Fındık Koşnilleri üzerinde etkin olan parazit mantarlar mevcut olup, çoğu zaman ilaçlı mücadeleye gerek kalmamaktadır. Bahçede yapılan örneklemede incelenen 30 sürgünün her birinde ortalama 5 canlı Koşnil varsa ilaçlamaya karar verilir. Zararlının hareketli genç larvaları hedef alındığından ilaçlama yumurta açılımının tamamlanmasına yakın Haziran sonlarında yapılmalıdır. Zararlının doğal düşmanı olan mantarları korumak için bunların etkin olduğu yerlerde kükürtlü ilaçlar kullanılmamalıdır.
FINDIK FİLİZ GÜVESİ (Gypsonoma dealbana Fröhl.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Fındık filiz güvesi de yaygın olarak görülen bir fındık zararlısı olup, sarımsı beyaz pulların hakim olduğu kahverenkli 5-7mm boyunda bir kelebektir. Olgun larva 7-8mm boyunda ve krem renklidir(Şekil13).
Şekil 13: Fındık filiz güvesi larvası
Kışı fındık gözlerinin dip kısmında, püslerde ya da fındık kozalak akarının oluşturduğu kozalaklar içerisinde geçiren larvalar Mart ayında beslenmeye başlarlar ve henüz gelişmekte olan göz ve sürgünlerde zararlı olurlar. Gözler sürmeye başlayınca larva bir galeri açarak sürgün özüne girer. Böyle bir sürgün hemen kurur ancak dip kısmından ağlarla dala yapışık olduğundan düşmeyip yaz ortalarına kadar dalda kalabilir. Bir larva bu şekilde 4-5 sürgüne zarar verebilir(Şekil14).
Şekil 14: Fındık filiz güvesinin erkek çiçeklerdeki zararı
Şekil 15: Fındık filiz güvesinin yapraktaki zararı
Olgunlaşan larva pupa olur ve daha sonra ergin kelebekler görülür. Bu kelebekler tarafından konan yumurtalardan çıkan larvaların zararı Temmuzda yapraklarda görülür. Larvalar yaprak alt yüzeyinde orta damarla yan damarın birleştiği koltuklarda beslenerek, ağ ve beslenme artıklarından oluşan üçgen şeklinde kahverengi lekeler meydana getirir(Şekil15). Sonbaharda larvalar püslere, göz diplerine ve kozalaklara geçerler. İki püsü ağlarla birbirine birleştirerek aralarında koyu renkli pisliklerle karışık bir kabarıklık meydana getirir. Kemirilen püsler gelişemediği için kıvrılır.
Mücadelesi
Fındık filiz güvesinin çok sayıda doğal düşmanı vardır ve bunlar popülasyon üzerinde %15 civarında etkilidir.
Kimyasal mücadeleye gerek olup olmadığı bahçede yapılacak bir ön sayımla belirlenmelidir. Bahçe büyüklüğüne göre yapılacak örnekleme sonucu 100 yaprakta en az 15 beslenme arazı olduğunda ilaçlamaya karar verilir. İlaçlama hasat sonu ile yaprak dökümü başlangıcına kadar (Eylül sonu) olan süre içinde yapılmalıdır.
AMERİKAN BEYAZ KELEBEĞİ (Hyphantria cunea Drury)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Amerikan beyaz kelebeği vücut uzunluğu ortalama erkeklerde 11, dişlerde 15 mm'dir. Kelebeğin esas rengi beyaz, sırt ve karın kül rengine çalan bozdur(Şekil16). Bazı dişi ve erkek bireylerde üst kanatlarda siyah nokta şeklinde lekeler mevcuttur. Olgun larva 25-35 mm boyunda ve koyu renkli olup, yanlarda turuncu renkli beneklere ve beneklerden çıkan kıllara sahiptir(Şekil17).
Şekil 16: Amerikan beyaz kelebeği ergini
Şekil 17: Amerikan beyaz kelebeği larvası
Kışı pupa halinde geçirir. Kışlayan pupalardan çıkan birinci döle ait kelebek uçuşu mayısın ilk haftası ile üçüncü haftasında, ikinci döle ait kelebek çıkışları ise temmuzun üçüncü haftasına olur. Her iki dölün kelebek uçuş süresi 24-33 gün sürmesine karşın, ergin ömrü 4-15 gündür.Dişiler yumurtalarını genel olarak yaprakların alt, bazen de üst yüzlerine bırakabilirler. Yumurtalar 1-3 günde açılır. Larvalar yumurtadan çıkarken, yumurta kabuklarını kısmen yiyerek yuvalarını örmeye başlarlar.
Zararlı, ağaçların toprak ile birleştiği yerlerde, ağaç kabuğunda ve çok yaşlı ağaçların kovuklarında, binaların çatı saçakları arasında bir koza içinde pupa olur. Amerikan beyazkelebeği yılda 2-3 döl verir.
Yumurta kümelerinden çıkan larvalar, yaprağın alt yüzeyinde ipeksi ağlar örerler, sonra gitgide ağı artırarak daldaki diğer yaprakları da bağlarlar. Genç larvalar yaprağın parankimasını üst epidermise kadar yerler. Daha sonra yaprağın üst yüzeyine geçerek üst epidermisi tahrip ederler. Olgunlaşan larvalar ağlardan çıkarak bireysel yaşamaya başlar ve yaprakları sadece ana damar kalacak şekilde yemeye başlar(Şekil18). Bitki gelişimine verdikleri zarar ile ürün kaybına neden olmaktadırlar. Meyvelerdeki zararı önemsenmeyecek kadar az ve nadirdir.
Şekil 18: Amerikan beyaz kelebeğinin zararı
Mücadelesi
Doğada çok sayıda doğal düşmanı vardır. Fındık bahçelerinde yumurta paketlerinin bulunduğu yapraklar toplanıp imha edilerek zararlı yoğunluğu azaltılabilir. Ancak yoğun popülasyonlarda ilaçlı mücadele gerekli olabilir. Bunun için yumurta kümelerindeki tüm yumurtalar açıldığında ya da larvalar yeni ağ örmeye başladığında ilaçlama yapılmalıdır.
MAYIS BÖCEĞİ (Melolontha melolontha L.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Şekil 19: Mayıs böceği larvası
Mayıs böceği erginleri kırmızımsı kahverengi, 20-30mm boyundadır(Şekil20). Larvalar karın kısmından kıvrık tombul, etli görünümde ve beyaz renktedir(Şekil19). Halk arasında kadı lokması veya manas diye bilinir.
Şekil 20: Mayıs böceği ergini
İlkbaharda genellikle nisan ve mayıs aylarında havaların ısınması ile önce ergin erkekler sonra dişiler topraktan çıkar. Çıkış 1-3 hafta devam sürer. Güneş battıktan sonra uçuşarak ağaçlar üzerine konar, yaprak ve çiçeklerle beslenirler(Şekil21).
Çiftleşen dişiler yumurtalarını özellikle 2-3 yıl işlenmemiş ve üzeri hafif otlanmış bahçelerde, toprağın 15-25 cm derinine, 25-30'luk gruplar halinde koyarlar. Bir dişi ortalama 60 yumurta bırakır.
Yumurtaların kuluçka süresi ortalama 30 gündür. Çıkan larvalar toplu yaşayıp otların köklerini kemirir ve 2 ay sonra gömlek değiştirerek ikinci dönem larva olurlar. İkinci dönem larvalar birbirinden uzaklaşır ve oburca beslenirler. Sonbaharda kışı geçirmek üzere toprağın derinliklerine inerler. Bu derinlik fındıkta yaklaşık 50 cm kadardır. Mart ve nisana kadar devam eden hareketsiz dönemden sonra önemli zararlar yapacak bir beslenme başlar ve haziran başlarına kadar devam eder. Daha sonra bir gömlek daha değiştirip üçüncü dönem larva haline gelirler. Üçüncü dönem larva süresi 1 yıldır ve bu dönemde önemli zararlar yapar. Kışı toprağın 60 cm kadar derinliğine inerek geçirirler. Temmuz ayında toprak yüzeyinden 15-35 cm derinde topraktan bir yuva içerisinde pupa olurlar. Eylülde ergin hale geçen pupalar yuvayı terk etmeyip ertesi ilkbahara kadar burada bulunurlar. Üç yılda bir döl verir.
Erginleri yapraklarda beslenerek zararlı olur ancak asıl zarar larvalar tarafından köklerde oluşturulur. Larvalar 1cm çapına kadar olan kökleri kolayca koparıp fındıkta uç kurumalarına daha sonra da ana dallara kadar varan kurumalara neden olur.
Şekil 21 :Mayıs böceği zararı
Mücadelesi
Tüm fındık alanlarında yaygındır ancak bazı yerlerde mücadele gerektirecek yoğunluktadır. Erginlerin toplanıp yok edilmesi ve toprak işleme ile larvaların açığa çıkarılıp yok edilmesi sağlanabilir. Bir metrekarelik alanda 25 cm'lik derinlikte 3 veya daha fazla larvaya rastlanırsa Eylül başından Ekim ortasına kadar olan dönemde toprak ilaçlaması yapılmalıdır. İlaçlar bahçıvan süzgeci veya pülverizatör ile atıldıktan sonra toprak işlenerek 20 cm derine kadar karıştırılmalıdır.
VİRGÜL KABUKLU BİTİ (Lepidosaphes ulmi L.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Virgül kabuklu bitinin ergin dişisinin kabuğu virgül veya midye biçiminde, koyu kahverenkli,2,3-3,0mm uzunluğundadır(Şekil22).
Şekil 22: Virgül kabuklu biti ergini
Zararlı kışı yumurta döneminde ergin dişinin kabuğu altında geçirir. Yumurtalar Mayıs başında açılır ve çıkan larvalar dal ve yapraklara yayılır. Dal üzerinde kalanlar 1-2 gün içerisinde yerleşerek, hortumlarını bitki dokusuna sokup beslenmeye başlarlar. Kısa bir süre içerisinde anten, bacak ve gömleklerini atarak bir kabuk oluştururlar. İki larva dönemi geçirdikten sonra temmuzda ergin dişiler görülmeye başlar. Bunlar kanatlı ergin erkeklerle çiftleşerek yumurta bırakırlar. Yumurtalar, üstten dişi kabuğu, alttan ise beyaz ve saydam bir zarla korunurlar. Dişi yumurta bıraktıkça kabuğun uç kısmına doğru çekilir ve yumurta bırakması tamamlanınca ölür. Bir dişi ortalama 66 yumurta bırakır. Bu zararlı Karadeniz Bölgesi'nde yılda bir döl verir.
Zararlının larvası yapraklarda, gövde ve dallarda ise hem larva hem de ergin olarak bulunur. Bitki özsuyunu emerek beslendiklerinden bitkinin zayıflamasına ve yoğun bulaşmalarda kurumalara neden olurlar.
Mücadelesi
Bulaşık dallar kesilip bahçeden uzaklaştırılmalıdır. Bahçede yapılan yoğunluk tespitinde bir dalın10cm'lik kısmında ortalama 5 canlı yumurta bulunduran birey varsa ilaçlamaya karar verilir. İlaçlamalar bahçenin bulaşık kısımlarında yapılır. İlaçlama zararlının kışlayan yumurtalarına karşı Şubat - Mart aylarında tomurcuklar patlamadan önce kışlık yağlar ile yapılır. Öte yandan yumurtadan çıkan larvalara karşı Mayıs ayında, çıkışların %70 – 80'i bulduğu dönemde yaz ilaçlaması yapılabilir. İlaçlama esnasında bulaşık dalların ilaçla iyice ıslatılması gerekir.
FINDIK GAL SİNEĞİ (Mikomyia coryli Kieffer)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Fındık gal sineği erginleri narin yapılı, yaklaşık 2 mm boyunda, parlak kırmızı renkte, larvaları başlangıçta saydam görünüşlü sonraları ise beyaz renktedir ve olgunlaştığında 2.5 mm boya ulaşır.
Kışı, larva döneminde toprağın 1 cm derinliğinde beyaz bir kokon içerisinde geçirir. Martta pupa olur ve yaklaşık 2 haftalık pupa döneminden sonra erginler çıkmaya başlar. Ergin çıkışının büyük çoğunluğu nisan ayında olur. Çiftleşmeden hemen sonra yumurtalarını bırakan erginlerin ömrü 1-2 gün kadardır. Yumurtalarını yeni sürgünlerin tomurcuklarının ucuna ve korunmuş yerlere bırakırlar. Ergin çıkışından 3-4 hafta sonra ilk galler görülür. Galler, yaprakta damarlar boyunca, meyvelerde ise zuruf üzerinde oluşur. Her gal içerisinde olgunlaşan larvalar çisenti veya yağmurdan sonra toprağa inerek kokon örer ve ertesi ilkbaharda ergin olarak çıkarlar. Fındık galsineği yılda bir döl verir.
Zararı larvalar yapmaktadır. Bunlar yaprakta damarlar boyunca, çotanakta, yeşil zuruf üzerinde yada sürgünlerin uç kısımlarında galler oluşturarak zararlı olurlar. Fazla sayıda gal yaprağın kuruyup düşmesine neden olur(Şekil23). Meyvelerde döküm olmaz. Ancak, meyve gallerin baskısı altında gelişemez ve biçimsiz bir durum alarak zarara uğrar. Yine sürgün uç tomurcuklarında oluşan galler sürgün gelişimini engeller.
Şekil 23: Fındık gal sineği zararı
Mücadelesi
İlaçlı mücadeleye karar verirken bahçede rastgele seçilen ocakların birer dalındaki gal adedi ve tüm çotanaklar sayılır. Bir çotanakta bir tek gal bulunması onun bulaşık sayılmasını gerektirir. Buradan o bahçenin yüzde bulaşıklığı bulunmalı ve bulaşıklığın % 50 'yi geçtiği bahçelerde, sürgünlerin çoğunluğunun 2 yaprakcıklı olduğu Mart sonu – Nisan başı gibi bir dönemde ilaçlama yapılmalı ve 20 gün sonra tekrar edilmelidir.
FINDIK YAPRAK DELENİ (Anoplus roboris Sufr.)
Tanımı, Yaşayışı ve Zararı
Fındık yaprak deleni grimsi siyah renkte, 2mm boyunda, kısa ve küt hortumlu bir böcektir. Larvaları açık sarı renklidir.
Karadeniz Bölgesi'nde kışı korunaklı yerlerde ve toprakta ergin halde geçirir. İlkbaharda tomurcukların patlama döneminde özellikle mart ayından itibaren güneşli ve sıcak günlerde fındık tomurcukları ve yaprakları üzerinde beslenirler. Bir iki hafta beslenen dişiler çiftleşerek yumurta bırakmaya başlarlar. Nisan ayı boyunca yumurta bırakan erginler yaklaşık 56 yumurta bırakır. Yumurtalar, yaprakların alt yüzeyinde genellikle orta damar olmak üzere, damarlar üzerinde hazırlanan yuvalara bırakılır. Ergin ömrü yaklaşık 3 aydır. Yaprak alt yüzünde beslenen erginler kışlaklarına çekilir ve kışı ergin halde geçirir. Yılda 1 döl verir.
İlkbaharda erginler yapraklarda beslenerek çok sayıda küçük delikler açar. Erginler yumurtalarını damarlar üzerine koyduğundan damarlarda kırılmalara ve gelişme bozukluğuna neden olur. Çıkan larvalar yaprak dokusu içinde beslenerek galeriler meydana getirirler. Yapraklar gelişince bu galeriler genişler ve yırtılmalar meydana gelir(Şekil24).
Şekil 24: Fındık yaprak deleni zarar şekli
Mücadelesi
Bahçede yapılan incelemede ocak başına ortalama 5 ergin saptanırsa İlkbaharda Mart sonunda ilaçlama yapılmalıdır.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Anonim 2008. Zirai Mücadele Teknik Talimatları, T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Cilt:5, s:240-273.
Anonim 2010. Fındık Zararlıları Anasayfası Web Sitesi, www.findikci.net
Kurt, A. ,1982. Doğu Karadeniz Bölgesinde Fındık Zararlıları, Tanımları,Yayılış ve Zararları, Yaşayışları ve Savaşım Yöntemleri, Tarım ve Orman Bakanlığı Zirai Mücadele ve Karantina Genel Müdürlüğü Samsun Bölge Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları 26.
Toros, S. ,Hancıoğlu, Ö. ,1997. Fındık Zararlıları, Hastalıkları ve Mücadelesi, Karadeniz Fındık ve Mamülleri İhracatçıları Birliği
Ural, I. Ve Kurt, A. ,1973. Doğu Karadeniz Bölgesi Fındık Bahçelerinde Zarar Yapan Fındık Gal Sineği (Mikomyia coryli Kieffer)'nin Biyolojisi ve Mücadelesi Üzerinde Araştırmalar. Bitki Koruma Bülteni, Cilt:13, No:1, s:1-18.
Ozman-Sullivan, S.K., and Sullivan, G.T., 2008. Strategies for Improved Pest Management in Turkish Hazelnut Growing, Acta Horticulturae, Number:845, Volume 2, s:561-568.
Ozman-Sullivan, S.K., Öcal, H., Çelik, N., and Sullivan, G.T., 2008. Insect Pests of Stored Hazelnuts in Samsun Province, Turkey, Acta Horticulturae, Number:845, Volume 2, s:515-518.
HAZIRLAYAN: Zir. Müh. Çiğdem BULAM KÖSE
