SOSYAL VE KÜLTÜREL YAŞAMIMIZDA FINDIĞIN DEĞERİ

1.       Giriş

Fındık doğuda Artvin’ den batıda Düzce’ ye kadar Karadeniz Bölgesi’ ndeki  yaklaşık olarak 450.000 çiftçi ailesinin geçim kaynağıdır. Dolayısıyla bu ürün Karadeniz Bölgesi’ nin ekonomisine olduğu kadar sosyal ve kültürel yaşamına da önemli girdiler sağlamıştır. Şiir ya da düzyazı olarak fındığın tüm özelliklerini anlatan fındıknameler yazılmıştır; “Elin tavuğu ele kaz, fındığı da koz görünür.” gibi atasözleri dillere yerleşmiştir; “Yine yeşillendi fındık dalları, …” diye türküler söylenmiştir; “dal üstünde kilitli sandık” bilmecesi cevabını fındıkta bulmuştur; sözüne inanılmayana “on fındığından dokuzu boştur” denmiştir; fındık yüklenen ilk geminin limandan ayrılışı “Fındık Bayramı” olarak kutlanmıştır; borçlar fındık zamanına ertelenmiş ve fındıkla ödenmiştir, gidenler “fındık zamanı” geri gelmiştir.

2.       Fındık Bayramı

Giresun’ da 1930’ ların başından başlayarak 1960’ lı yıllara kadar Fındık Bayramı kutlandığı bildirilmektedir. Giresun’ da her yıl fındıklar toplanıp kurutulup çuvallarla satışa götürülüp satıldıktan sonra fındık yüklenen ilk geminin limandan ayrılmak üzere hareket etmesi bir bayram olarak kutlanırdı. Bu gemiler yerli veya yabancı gemiler olurdu. Bu gemilerin bir kısmı doğrudan yurtdışına fındık götüren gemiler de olurdu.

Fındık bayramında, fındık örnekleri atlas torbalara doldurulur, üzerleri yaldızlanmış renkli şerit ve kurdelalar ile süslenmiş olarak sandallara yüklenirdi. Aynı zamanda davul-zurna, kemençe çalınır, bazen bando eşliğinde yürünür, sonra da dualar okunur, kurbanlar kesilir; askeri ve mülki erkanın, ticaret odası yetkililerinin ve halkın katıldığı bir tören yapılırdı. Bu törenlerin haberleri yerel gazetelerde yer alırdı.

Yükünü alan gemi demir alır, uzun uzun düdük çalarak Giresun’ dan uzaklaşırdı. Fındığı boşaltacağı limana varınca ilkin süslenerek diğer çuvalların en üstüne konulan çuval indirilirdi.

3.       Atasözlerinde Fındık

Halk dilinden derlenen fındıkla ilgili atasözlerinden bazıları şöyledir:

Elden öz, kızılağacından köz, fındık dalından saz olmaz.

Fındık ağacı demiş ki, şu dikenleri kesin de harmanı göreyim.

Fındık yetiştirmesen açlığa dayan, bey gibi yaşarsın.

Fındığı ye, harmanını sorma.

Mal fındıktır; ne batar, ne biter.

Bir avuç fındık, bir yığın sağlık.

4.       Türkülerde Fındık

Ünye’ den Hopa’ ya kadar olan Karadeniz kıyı bölgesinden derlenen bir türkü aşağıda verilmiştir:

Fındıklar sıra sıra

Türünler yaprak yaprak

Ne güzel havası var

Hamsiköy’ e çık da bak

Fındık toplayan kızlar

Doldurur sepetleri

Erkekler hep gurbette

Gezer memleketleri

Trabzon Maçka’ sının

Vardır soğuk suları

 Yedi doktora bedel

İçen bilir onları

5.       Fındıkname

Fındıknamelerde fındık zamanları ve fındığın çeşitli özellikleri anlatılmaktadır.

Rahmi Korkut Öğütçü’ nün fındıknamesinden bir bölüm aşağıya alınmıştır:

Fındıkname I

Çok senalar ol Hüda’ ya geldi fındık ayları

Aldı bir şevk ü şetaret çok bayanı bayları

Gözlere handenisar gül yüzlü rengin bahçeler

Herkesin bu demde vardır çok meserret payları

Kim nice görse muhitin aşk ile çırpındığın

 Kim nice metheylemez evsafını fındığın

Ceplere deste deste doldukça şirin akçeler

Bir kale halini alınca fındık tayları

Bu girizgahtan ki maksat söylemek evsafını

Fındığın aktar-ı alemde büyük bir adı var

Ocağından başlamak lazım gelir medhe anı

Her ocağın çünkü cennet andıran bir yadı var

Her ocak altı harirden kutnudan yumşak olur

Bu döşek üzre yatıp yaslanmanın çok tadı var.

…

6.       Halk Mutfağında Fındık

Halk mutfağında genel olarak fındığın kullanımı farklı yöreler için derlenmiş ve bildirilmiştir. Trabzon yöresi, Giresun ve İncegeliş Köyü’ nde yaş fındıkların sert kabukları çatlatılmakta, bir tepsiye konulmakta, fırına sürülerek kurutulmakta ve çerez olarak yenilmektedir. Ve dostlara uzaktaki akrabalara hediye olarak gönderilmektedir. Trabzon’ da fındık unu, üzüm pekmezine katılarak kömbe yapılmaktadır. Akçakoca’ da fındık şekeri denilen bir şekerleme yapılmaktadır. Giresun’ da fındık iyice kavrulmakta, havanda dövülmekte, elde edilen bir tür ezme tozşekerle karıştırılarak merdane adı verilen bir macun elde edilmekte ve tatlı olarak yenilmektedir.

7.       Yararlanılan Kaynaklar

Duman, M., 2008. Fındık Kitabı, 180 s.

Göreci, A., 2004. Fındık Kültürü, 112 s.

Özdemir, M., 2005. Fındık ve Yetiştiriciliği. 119 s.

Hazırlayan: Gıda Yük. Müh. Hesna Esin SAVRAN