Tarihçe

Maviküf (Peronospora tabacina Adam.) hastalığının 1961 yılında ülkemize girişi ile birlikte, hastalık en önemli dış satım ürünlerimizden olan tütünde ciddi ekonomik kayıplara neden olmuştur. Soruna çözüm bulmak amacıyla Üniversiteler, Tekel Enstitüleri ve Tarım ve Orman Bakanlığının ortaklaşa katıldığı "Ülkesel Tütün Araştırmaları" yürütülmeye başlanmıştır.

1970'li yılların ortalarında İzmir'de Tütün Araştırma ve Eğitim Enstitüsü kurulmuştur. Bu Enstitü 1987 yılında kapatılmış ve Tütün Araştırmaları, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü (ETAE) organizasyonuna alınmıştır.  Tütün araştırmaları halen Koordinatör kuruluş olarak ETAE bünyesinde Tütün Birimi aracılığıyla yürütülmektedir.

​Araştırma Faaliyetleri ve Elde Edilen Bulgular

Tütün Islah-Çeşit Geliştirme Çalışmaları
Enstitüdeki tütün ıslah çalışmaları, üstün nitelikli tütün çeşidi geliştirmek üzere seleksiyon, melezleme ve geriye melezleme yöntemleri kullanılarak yürütülmektedir. Ülke çapında Ege, Marmara, Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu olmak üzere dört farklı bölgede yürütülerek bu bölgeler için çeşitler geliştirilmiştir. Geriye melezlemeler ve diallel melezler sonucunda maviküfe dayanıklılık yanında kalite ve verim açısından da üstün çeşitler üretime kazandırılmıştır. Islah çalışmaları, bazı istenen özelliklerin melezleme yoluyla kombinasyonu, bazı morfolojik özelliklerin kalıtımı, değişik ıslah programlarından elde edilen ümitvar hatların değerlendirilmesine yönelik araştırmalarla desteklenmiştir. 

Yürütülen ıslah çalışmaları sonucunda Ege Bölgesi için 22, Marmara Bölgesi için 17, Karadeniz Bölgesi için 17, Doğu-Güneydoğu Anadolu Bölgesi için 21 ve yurtdışı orijinli tütün grubu için 3 olmak üzere toplam 80 adet çeşit tescil edilmiş ve üreticilerin kullanımına sunulmuştur.
​

Proje sonuçlarının üretici koşullarında yer bulmasından sonra araştırmalar; yüksek verimlilik, hastalık ve zararlılara dayanıklılığın yanı sıra ekonomik değeri olan, dış pazarlarda alıcı bulabilen, kaliteli tütün çeşitlerinin geliştirilmesine yönelmiştir.

Geliştirilen çeşitlerin üreticiye ulaştırılabilmesi için özel sektörle işbirliği çerçevesinde, Ege Tütün Çeşitlerinin Üretici Koşullarında Performanslarının Denenmesi ve Çiftçi Koşullarında Adaptasyon Denemeleri yürütülmüştür. 2000 yılında başlatılan bu çalışmanın sonucunda kır alanlarda tütünlerin kalitesinin yükseltilmesinin yanı sıra verimde % 25 oranında artış sağlanmıştır.

2010 yılından itibaren Ege, Karadeniz, Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgesi tütünleri ile yabancı tip tütünler üzerinde araştırmalara ağırlık verilmeye başlanmıştır. Bu bağlamda araştırma faaliyetleri üretici ve sektör talepleri doğrultusunda ağırlıklı olarak Özel Sektör-Kamu iş birlikleri temelinde yürütülmeye başlamıştır. Çalışmalar ilk aşamada İzmir, Samsun ve Basma tütünleri üzerinde yürütülmüş ve çalışmalar sonucunda 15 adet yeni tütün çeşidi geliştirilerek sektörün ve çiftçinin hizmetine sunulmuştur. 2020 yılından itibaren araştırma çalışmaları Türkiye Milli Çeşit Listesinde yer almayan, Sektörün yönelimleri, Üreticilerin ve Ülkenin dışsatım gereksindiği tütün tipleri üzerinde yoğunlaştırılmıştır.

Aynı dönem içerisinde Türkiye Tütün Genetik Kaynaklarının Survey, Toplama, Üretim Yenileme ve Karakterizasyon çalışmaları yapılarak veri tabanı oluşturulmuş ve Ulusal Gen Bankası bünyesinde bulunan yaklaşık 800 tütün tohum örneği güncellenip gelecek kuşaklara aktarılmıştır.

Tütün Yetiştirme Tekniği Çalışmaları

Çalışmalar, 1980 -2000 döneminde ağırlıklı olarak;

• Tütünde kimyasal yapı ve kalite niteliklerinin toprak unsurlarıyla olan ilişkisi
• Ege tütünlerinde dikim sıklığının verim ve kaliteye etkisi
• Ege bölgesi tütünlerinin plastik örtü altında kurutulması
• Tütün fideliklerinde en uygun harcın hazırlanması
• Tütün fideliklerinde ekilecek en uygun tohum miktarının belirlenmesi
• Tütün fideliklerinde tohum ekimi için en uygun zamanın belirlenmesi
• Tütünde bazı yaprak gübrelerinin verim ve kaliteye etkisi

alanlarında yürütülmüş ve araştırmaların sonucunda; makineli dikim ve serada kurutma teknikleri geliştirilerek yaygınlaştırılmıştır.

Makinalı dikim tekniğinin geliştirilmesi sonucu Ege Bölgesi tütün üretim alanlarında % 98,  Doğu-Güneydoğu Bölgesi tütün üretim alanlarında % 20, Karadeniz Bölgesi tütün üretim alanlarında  % 80 düzeyinde makineli tütün dikimi yaygınlaşmış, bunun sonucunda çiftçilerin işçilik ve zaman açısından maliyetleri önemli ölçüde azalmış, dekar gelirleri artmış ve üretim süreci hızlanmıştır.

Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen tütünler "plastik örtülü yüksek tünel kurutma" yöntemiyle daha kısa sürede, daha yüksek ekspertiz ve kimyasal kalite değerlerine ulaştırılarak kurutulmaya başlanmış ve 2018 yılı sonu itibariyle Ege Bölgesinde % 95 oranına ulaşarak kullanılmaya başlanmıştır.

Bu konuda yürütülen araştırmalarla; üreticinin girdi masrafları %30 oranında azaltılmış ve kaliteli tütün üretimi yaklaşık % 50 oranında artmıştır.

Eğitim ve Yayım Çalışmaları

Tütün tarımının değişik konularında tütün üreticilerine, Tarım ve Orman Bakanlığı ve tütün sektörü bünyesindeki teknik personele eğitim verilmektedir. Teknik kitaplar, bilimsel makaleler ve çiftçi broşürleriyle yayın çalışmaları sürdürülmektedir. Çalışmalar üretici koşullarında demonstrasyon ve çiftçi eğitimleriyle desteklenmektedir. 

Üretim Faaliyetleri

Enstitü tarafından geliştirilen ve bir kısmı özel sektöre devredilen tütün çeşitlerine ait tohumlukların üretimi, Ege Tütün İhracatçıları Birliği ve Özel Sektör tohumcu kuruluşları tarafından yapılarak çiftçilerin tohum ihtiyacı karşılanmaktadır. 2020  yılı itibariyle, Milli Çeşit Listesinde yer alan tütün çeşitlerinin sertifikalı tohumluk kullanımı %75 düzeyine ulaşmıştır.